Hoe schonere ovens de vrouwen en vogels in West-Afrika helpen

In het zuidelijk deel van Burkina Faso zijn tal van vrouwen afhankelijk van de oogst en verwerking van sheanoten, de grondstof van veel van onze cosmetica-producten. Het zijn bomen die van oorsprong in dit deel van Afrika thuis horen, maar door het kappen van andere bomen dreigen ook de sheabomen zelf het loodje te leggen.

 Door aanplant van honderdduizenden inheemse acaciabomen tussen de shea en de verjonging van de sheabomen ontstaat een rijker landschap dat duurzaam kan blijven voortbestaan. Bovendien ontstaan er landschappen die rijk aan insecten zijn waar miljoenen vogels - waaronder veel van ‘onze’ trekvogels - van afhankelijk zijn. Die insecten zorgen voor een betere bevruchting van de sheabomen wat tot een rijkere oogst leidt, wat de inkomstenbron van veel vrouwen in dit gebied is. 

Onderdeel van het project is ook het terugdringen van de CO2-uitstoot bij de verwerking van de noten. Dat gebeurt nu nog veel op open vuurtjes waarbij veel hout verstookt wordt. Door het bouwen van schonere ovens wordt er minder hout verstookt en daardoor minder bomen gekapt. Neera van der Geest van Fair Climate Fund helpt hierbij.

“FairClimateFund is onderdeel van Cordaid en helpt boeren en ondernemers in ontwikkelingslanden zich te wapenen tegen klimaatverandering. FCF plant bomen in Peru, financiert energiezuinige kookstoven in India en helpt binnen het project Birds, Bees & Business de vrouwen in het Afrikaanse sheagebied aan nieuwe kookovens. Ons werk wordt gefinancierd via de verkoop van carbon credits aan bedrijven die hun carbon footprint willen verkleinen. We investeren in de projecten en verkopen die carbon credits nadat er aantoonbare CO2-reductie is gerealiseerd. In het sheagebied bouwen we oventjes die veel minder hout verbruiken en daardoor kunnen er meer bomen blijven staan. En de vrouwen die shea verwerken, zijn er blij mee.”

“In de Sahel, het shea-gebied van West-Afrika, heeft de grootschalige landbouw veel schade aangericht. Veel bomen zijn gekapt voor schaalvergroting en de bodem is veranderd. Net als bij ons trouwens. Toen ik in Wageningen studeerde, werd de bodem benaderd als een substraat. Maar het is zoveel meer dan dat. Een gezonde bodem zit vol leven; kleine dieren, schimmels en ander organisch materiaal. De intensivering maakte veel van dat leven kapot, met alle gevolgen van dien. Zeker in landen in de shea-zone, zoals in Burkina Faso, ging het verlies aan bodemleven gepaard met erosie. Die schade herstellen gaat niet vanzelf. Vandaar dit project, dat allerlei ontwikkelingen in beweging zet waardoor het landschap weer biodivers, vogelrijk en gezond wordt. Daarbij staat het beschermen van sheabomen en de sheacultuur centraal. Deze sociaal/economische insteek is de beste garantie voor succes.”

“Hout is schaars geworden door alle bomenkap en het verzamelen kost veel tijd en energie. Onze ovens zijn een stuk energiezuiniger dan de open vuurtjes die worden gestookt voor het eten en onder de sheakookpotten. We hebben tot dusverre zo’n 10.000 shea-oventjes kunnen plaatsen. Daarmee hielpen we ongeveer 3.000 gezinnen. Dat betekent drie/vier oventjes per gezin, want een huishouden telt meestal meerdere vrouwen met ieder een eigen keuken en betrokkenheid bij de productie van sheaboter. De ovens zorgen voor een reductie van CO2 in het gebied dat erg gevoelig is voor klimaatverandering. Ze kosten niet veel geld, want ze worden daar lokaal gebouwd. Vrouwen die mee willen doen, moeten eerst een training volgen, waarin we ze ook leren hoe ze de oven kunnen onderhouden en repareren. De kennis breidt zich als een olievlek uit en steeds meer vrouwen willen meedoen. De financiering van de ovens komt uit het startkapitaal dat Birds, Bees & Business ontving van de Postcode Loterij. Het grootste deel van dat geld gaat overigens niet in de oventjes zitten, maar in het herstel van het landschap.”

“Een ding is zeker. De monocultuur binnen de landbouw heeft geen toekomst. Hier niet, maar daar al helemaal niet. De zone waar nu nog sheabomen groeien en waar we de mensen helpen, is nu nog redelijk groen als je het vergelijkt met het gebied ten noorden hiervan, de Sahel. Maar, behalve de shea, worden bijna alle andere bomen gekapt. Verwoestijning dreigt. Om het tij echt te keren moet er weer waardering komen voor een kleinschaliger landbouw, agro-forestry en kleinere akkers afgewisseld met stukken natuur. Eigenlijk zoals het vroeger was, maar wel met gebruik van moderne technieken. Met BB&B focussen wij bewust op de vrouwen; zij regelen de sheaproductie en hebben het meeste baat bij dit project. Maar de mannen zijn ook belangrijk om te betrekken. Zij zijn de eigenaren van de grond. We moeten hen daarom ook meenemen in dit verhaal, anders gaat het niet lukken. Hier is nog veel werk aan de winkel en soms zakt de moed me wel eens in de schoenen. Maar dan besef ik weer dat we vol moeten houden. Dit is de beste kans voor het herstel van het landschap. Ook al lijken de stapjes soms klein, met ieder stapje blijven we vooruitlopen.”