“Shea geeft ons de kans ons eigen geld te verdienen”

Vogelbescherming Nederland en Cordaid hebben de handen in één geslagen en werken samen in het project Birds, Bees and Business aan natuurherstel en inkomsten voor vrouwen in West-Afrika. Door het planten van honderdduizenden bomen krijgt de biodiversiteit een boost en is er voldoende oogst voor de vrouwen om sheaboter te maken. Irene Konlan, fotomodel en sinds kort moeder, groeide op in dit gebied en woont er nog steeds. Ze zet zich in om de shea-traditie te behouden én toekomstbestendig te maken.

Hoe past Shea boter in de West-Afrikaanse cultuur?

Irene: “Dit is het land van de savanne en de sheabomen. De noten worden door onze vrouwen geplukt, gekookt en via allerlei ingewikkelde processen verwerkt tot sheaboter. Dat doen we al heel lang, misschien wel miljoenen jaren. Shea is daarom heel belangrijk voor onze cultuur. De shea wordt overal voor gebruikt, in iedere levensfase - vanaf het moment dat je wordt geboren tot je sterft. Letterlijk. Nu ik zwanger ben, zorgt de natuurlijke sheaboter ervoor dat mijn huid soepel blijft. Ik ben in mijn laatste maand en heb nog geen enkele striae. Tijdens de bevalling zal ik het gebruiken en daarna voor mijn baby.  We koken in sheaboter, nemen een bad in shea-olie en gebruiken het op onze huid en haren. En als er iemand is gestorven, branden we een kaars die is gemaakt van sheaboter.”

Wordt shea boter nog net zo gebruikt als vroeger?

“Helaas niet. Shea is een eeuwenoude traditie, maar staat wel onder druk. Niet alleen omdat er zoveel bomen moesten plaatsmaken voor de intensivering van de landbouw, maar ook omdat er naast shea zoveel andere producten bestaan. Veel mensen vinden shea te gewoontjes. Ze smeren liever van petroleum gemaakte vaseline op hun huid. Of ze koken in palmolie. Allemaal nieuwe producten, die van ver komen en daardoor bijzonder lijken. Dat is onterecht, want shea is eigenlijk altijd een beter alternatief. Daarom promoot ik shea, in de hoop dat we ons eigen streekproduct weer gaan waarderen en omarmen.”

Hoe belangrijk is shea voor de zelfstandigheid van vrouwen in jouw land?

“Dat is de voornaamste reden om de sheacultuur te ondersteunen. Shea verzamelen en bewerken is hard werken. De opbrengst is niet heel groot. Maar het is een traditie van en voor de vrouwen in West-Afrika. Shea geeft ons de kans ons eigen geld te verdienen. Dat geld komt ten goede aan het gezin in de vorm van gezonde maaltijden en scholing voor onze kinderen. Die onafhankelijk ten opzichte van de mannen maakt ons meer zelfstandig - geeft ons empowerment. Zonder shea gaat dat verloren.”

Hoe kan de sheacultuur gered worden nu er steeds meer bomen verdwijnen? En willen de vrouwen dat wel?

“Op de boerderij van mijn grootvader stond altijd een enorme sheaboom – die is verdwenen. En die staat symbool voor heel veel andere bomen. De modernisering van de landbouw bracht zwaardere machines en monocultuur, een rampzalige ontwikkeling. De sheabomen werden met bulldozers omvergetrokken. En waarvoor? Het landschap verschraalt en we hebben te kampen met bodemerosie. Er moeten allerlei chemische middelen en kunstmest aan te pas komen om nog iets te kunnen oogsten. Het land dat ooit meer dan genoeg shea en honing opleverde, is totaal uitgeput geraakt. Deze moderne landbouw heeft een verwoestend effect op onze traditionele landbouw en de sheacultuur. Maar langzaam begint het tij te keren. Mensen begrijpen dat we bloemen nodig hebben, zodat er ook bijen zijn voor de bevruchting van onze gewassen. De sheacultuur - en dus de vrouwen – kunnen hier een grote rol in spelen. Maar het herstellen van het landschap kost tijd en geld. Daarom zijn projecten als Birds, Bees and Business nu zo belangrijk.”

Wat is je droom voor de toekomst?

“Ik droom dat de volgende generatie een savanne kent vol shea- en andere bomen, bijen en bloemen. En dat de sheacultuur dan weer helemaal leeft, ook onder jongere vrouwen. Iedere vrouw – jong en oud – kan dan vanuit de nabijheid van haar huis minstens vijf zakken noten plukken. En wij vrouwen waarderen dan niet alleen het eigen inkomen, maar ook de natuur en het landschap. En uiteraard hoop ik dat jij als gebruiker kiest voor duurzame en eerlijke shea. Voor het zover is, hebben we nog een wereld te winnen."