Vogels zijn grenzeloos

“Birds, Bees & Business is een initiatief van Vogelbescherming Nederland en in samenwerking met ICordaid tot stand gekomen. Ons doel is het beschermen van landvogels, niet alleen hier in Nederland maar ook daar waar ze ‘s winters heentrekken. Die bescherming is lastig te organiseren. Anders dan watervogels, die je geconcentreerd vindt langs oevers en delta’s, verspreiden landvogels zich naar iedere uithoek van een regio. Daarom besloten we ons te focussen op het landschap waar ze zitten. In de savanne is dat de fitis, fluiter, gekraagde roodstaart en bonte vliegenvanger. Die leven bij ons in de duinen, parken en in de overgang tussen bos en weiland. Maar grenzeloos als ze zijn, vliegen ze ook ieder jaar naar de Afrikaanse Sahel in de hoop daar genoeg insecten en schuilplaatsen te vinden om te overwinteren. Het intensieve landgebruik is echter ook daar desastreus voor deze vogels. En voor mensen. Vandaar Birds, Bees & Business. Dit is simpel gezegd een heel pakket maatregelen gericht op het herstellen van het West-Afrikaanse savanneleven. Dat is goed voor een duurzame, lokale economie en ook de vogels vinden weer wat ze zoeken.” 

“Onze vogels trekken naar de plek waar ook sheabomen groeien. Dit is een cultuurlandschap met een 4.000 jaar oud productiesysteem gebaseerd op de sheanotenoogst en een kleinschalige landbouw. Maar na de droogte en hongersnoden van de jaren ‘70 en ’80 van vorige eeuw rukte de intensivering van de landbouw op. Op zich wel begrijpelijk, maar voor de langere termijn bleek dat funest. Bomen, bloemen, bijen en vogels verdwenen om plaats te maken voor monocultuur, grote machines en kunstmest. Onder deze druk degradeert het landschap tot een boomloze woestijn, zeer gevoelig voor klimaatverandering. Om het natuurlijke landschap vol biodiversiteit te herstellen kozen we de shea-business als aanjager. Deze is helemaal in handen van de lokale vrouwen, die met het oogsten en verwerken van de noten tot sheaboter een stabiel inkomen hebben. Maar daarvoor hebben ze wel brandhout nodig, dus veel meer soorten bomen dan alleen de shea. Die diversiteit trekt insecten en dus ook vogels aan. Vooral bijen zijn belangrijk. Als die voldoende voedsel vinden in het landschap, bestuiven zij ook de sheabomen weer volop. Een boom levert dan tweeëneenhalf keer zoveel shea-noten. Zo grijpt binnen dit project alles in elkaar en ontstaat er een win-win situatie. Een levend landschap is ook een levende shea-business.”

“Ja en nee. Het herstelde landschap lost niet alle problemen op. Klimaatverandering blijft een bedreiging. Maar de monocultuur - met maar drie, vier maanden begroeiing en de rest van het jaar droge, stoffige grond – is zeker geen antwoord. Met Birds, Bees & Business helpen we bij het maken van een ommekeer. Niet om terug te gaan naar hoe het vroeger was, en ook niet omdat we tegen de grootschalige landbouw zijn, maar om een optimaal systeem op te zetten waar zowel landschap als lokale economie van profiteert. Concreet pleiten we voor een mozaïeklandschap, waar plaats is voor landbouw én natuur. Zo stellen we de shea-oogst veilig en het leefgebied van de vogels. De lokale vrouwen staan aan het roer van deze sheacultuur. Daarom geloof ik in het succes van deze aanpak.”

 “Ik woonde jarenlang in Congo, waar ik samen met de lokale gemeenschappen een gorillaopvangcentrum opbouwde. Dit is een heel ander soort gebied, maar ik geloof dat ook hier een lokaal gedragen aanpak werkt. Birds, Bees & Business is door zijn brede aanpak precies het soort project dat hier echt iets kan veranderen. De meeste mensen hebben geen geld op de bank. Dat maakt plannen voor de langere termijn moeilijk. Dit project helpt hen juist daarbij. Het geeft niet alleen de vogels, maar ook de mensen – en dan vooral de vrouwen – in West-Afrika weer een toekomstperspectief.” 

“Met dit project vertellen we dat vogels grenzeloos zijn. Aan de ene kant leven ze heel dicht bij ons. Dat maakt het beschermen van vogels heel tastbaar; het begint al in je eigen achtertuin. Maar diezelfde vogels trekken ook naar Afrika. We reisden hen met Eddy Zoey en Lauren Lewis achterna, naar West-Afrika om een documentaire te maken over vogels en de sheacultuur. Helaas konden we door onrust in het gebied niet alle aspecten laten zien. Zo leggen we ook brandhoutbossen en composthopen aan. Die zie je niet in de documentaire, maar wel het droge landschap met veel minder bomen en de impact daarvan op het leven. Daarnaast laat de documentaire zien hoe de vrouwen de shea verwerken en wat er nodig is om het landschap te repareren. Wie daaraan wil bijdragen, kan naast steun aan Vogelbescherming of Cordaid, ook de zeep kopen die met de sheaboter uit het gebied is gemaakt.”

Luitzen Santman is projectleider Birds, Bees & Business. Hij werkte 15 jaar in Oost-Afrika waaronder Congo aan de bescherming van Chimpansees en Gorilla’s met een bijzondere focus op community centered conservation. Hij kwam drie jaar geleden terug naar Nederland en landde in het warme nest van Vogelbescherming.